VEDA HUTBESİ ŞERHİ

Veda Hutbesi Hz. Peygamberin (sav) 114 bini bulan hacıya hitaben irad ettiği hutbe'dir. Hz. Peygamber Efendimiz (sav) bu son hutbesinde, bundan sonra bir daha haccedemeyeceğini bildirip vefatının yaklaştığını ima ettiği, sonraki gelen günler de.Hz. Peygamber Efendimiz (sav) bu sözlerini doğruladığı için bu hacca Veda Haccı, bu hac esnasında irad ettiği hutbeye de Veda Hutbe'si adı verildi.

Veda Hutbesi her ne kadar tek bir hutbe imiş gibi kabul edilmekteyse de, Gerçekte bu hutbe, Arafat'ta, Mina'da ve bir gün sonra yine Mina'da olmak üzere Arefe günü ile bayramın 1. ve 2. günlerinde parça, parça irad edilmiştir.Değişik yer ve zamanda irad buyrulduğu için de. Hutbe, birçok kişi tarafından birbirinden farklı şekillerde rivayet edilmiş; kişinin ya da gurubun duyduğunu başkaları işitmediğinden, hutbenin tamamının bir araya toplanmasında bu farklı rivayetlerden yararlanılmış ve daha sonraki yıllarda bu üç aynı yer ve zamanda buyrulan. Hutbe tek bir hutbe olarak bir araya getirilmiştir.Hz. Peygamberin (sav) bu son haccından bir yıl önce nazil olan Tevbe suresinde 9/28;

«Ey iman edenler! Müşrikler ancak bir pisliktir. Onun için bu yıllarından sonra Mescid-i Haram'a yaklaşmasınlar. Eğer yoksulluktan korkarsanız, (biliniz ki) Allah dilerse sizi kendi lütfundan zengin edecektir. Şüphesiz Allah iyi bilendir, hikmet sahibidir.»

Müşriklerin pis olduğu ve bu yıldan sonra; Mescid-i Haram'a yaklaşmamaları emredildiği için, Veda Haccı'nda Mekke'de sadece Müslümanlar vardı, hutbeyi de yalnızca Müslümanlar dinlemişti. (Müşriklerin bu hutbeye yalan katmaları da önlenmiş oldu.) Zaten Mekke'nin fethinden sonra müşriklerin sayısı parmakla sayılacak kadar azalmıştı. Hz. Peygamber Efendimiz (sav) Mekke'den kendisiyle birlikte yola çıkan 100 bin civarındaki ashabıyla Mekke'ye haccetmek için geldiklerinde bir yıl önceki ikaz sebebiyle.Mekke'de müşrik kalmamıştı, çoğunluk Müslüman olurken Mekke'yi terk edenler de vardı. Hz. Peygamber Efendimiz (sav) ; Haccın bütün erkânını bizzat kendisi yaparak Müslümanlara öğretmiş, İslam'ın Hac konusundaki  emirleri de böylece tamamlanmıştı.İslam'ın tamamlandığını bildiren bazı ayetler de bu Veda Haccı'nda nazil oldu.

Cahiliye döneminde. Dışarıdan gelen hacılar Arafat'ta vakfeye dururken, Kureyş eşrafı diğer insanlardan üstün olduklarını belli edercesine Arafat yerine Müzdelife'de Vakfeye dururlardı. Hz. Peygamber Efendimiz (sav); Cahiliye döneminin bu sınıf üstünlüğüne dayalı âdetini ortadan kaldırdı ve bütün hacılar gibi Arafat'ta vakfeye durdu.

Hz. Peygamber Efendimize (sav) orada bu dinin tamamlandığı. Şu Ayet-i Kerimeyle müjdelendi: «Ey Mü'minler, şu küfreden müşrikler bugün dininizi söndürmekten ümitlerini kesmişlerdir. Artık bundan böyle onlardan korkmayınız; ancak benden korkunuz. Bugün sizin dininizi kemale erdirdim, üzerinizdeki nimetimi tamamladım ve size din olarak Müslümanlığı beğenip seçtim ve ondan razı oldum.» (Maide- 3)Dinin kemale erdirilmesine bütün Müslümanlar sevinirken yalnızca. Hz. Ebu Bekir (r.a) ile Hz. Ömer (r.a), bunun Hz. Peygamber Efendimizin (sav) vefatının.  Yaklaştığına delalet ettiğini anlamışlar ve gözlerinden yaşlar akmıştı. Gerçekten de bundan sonra Hz. Peygamber Efendimiz (sav) 82 gün yaşamış ve vefat etmiştir.Arafat'ta yüz binin üzerindeki hacıya hitaben Hz. Peygamber Efendimiz (sav) sesinin bütün hacılar tarafından işitilmesi için belli mesafelerde gür sesli sahabelerden bazılarını görevlendirdi. Hz. Peygamber Efendimizin (sav) sözlerini tekrar eden bu sahabeler hutbenin bütün hacılar tarafından duyulmasını sağlıyorlardı.Devesi Kusva'nın sırtında olduğu halde Hz. Peygamber Efendimiz (sav):Şu Hutbeyi irad etti:

Ey insanlar!

Sözümü iyi dinleyiniz. Bilmiyorum, belki bu seneden sonra sizinle burada ebedi olarak bir daha buluşamayacağım. Ey insanlar; bu günleriniz nasıl mukaddes bir gün ise, bu aylarınız nasıl mukaddes bir ay ise, bu şehriniz nasıl mukaddes bir şehir ise;Canlarınız, mallarınız, ırzlarınız da öyle mukaddestir, her türlü saldırıdan emindir.

Ashabım!

Yarın Rabbinize kavuşacaksınız ve bugünkü her hal ve hareketinizden sorulacaksınız. Sakın benden sonra eski dalaletlere dönüp birbirinizin boynunu vurmayınız. Bu vasiyetimi burada bulunanlar bulunmayanlara bildirsin.Olabilir ki bildirilen kimse, burada bulunup da işitenlerden  daha iyi anlayarak.Muhafaza etmiş olur.

Ey ashabım!

Kimin yanında bir emanet varsa onu sahibine vesin. Faizin her çeşidi kaldırılmıştır, ayağımın altındadır.Lakin borcunuzun aslını vermek gerekir. Ne zulmediniz ve ne de zulme uğrayınız. Allah'ın emriyle faizcilik artık yasaktır.Cahiliyetten kalma bu çirkin adet'in her türlüsü ayağımın altındadır.İlk kaldırdığım faiz de Abdulmuttalip oğlu (amcam) Abbas'ın faizidir.

Ashabım!
Cahiliyet döneminde güdülen kan davaları da tamamen ortadan kaldırılmıştır. İlk kaldırdığım kan davası da Abdulmuttalib'in torunu (yeğenim) Rebia'nın.Kan davasıdır.

Ey insanlar!
Bugün şeytan şu topraklarınızda yeniden nüfuz ve saltanat gücünü kaybetmiştir. Fakat bu kaldırdığım şeyler haricinde küçük gördüğünüz işlerde de ona uyarsanız bu da onu memnun edecektir. Dininizi korumak için bunlardan sakınınız.

Ey insanlar!

Kadınların haklarına riayet etmenizi ve bu hususta Allah'tan korkmanızı tavsiye ederim. Siz kadınları Allah'ın emaneti olarak aldınız.Ve onların namuslarını ve ismetlerini Allah adına söz vererek helâl edindiniz.Sizin kadınlar üzerindeki hakkınız; aile şerefinizi korumaları ve evlerinizi sizin hoşlanmadığınız hiç kimseye açmamaları, çiğnetmemeleridir. Eğer onlar razı olmadığınız herhangi bir kimseyi evinize alırlarsa onları hafif bir şekilde dövebilir, azarlayabilirsiniz.Kadınların  da  sizin  üzerinizdeki  hakları; Örfe göre her türlü giyim ve yiyeceklerini  temin etmenizdir.

Ey  mü'minler!

Size bir emanet bırakıyorum ki siz ona sımsıkı sarıldıkça yolunuzu hiçbir zaman. Şaşırmazsınız. O emanet Allah'ın kitabı Kuran’dır.

Ey mü'minler!

Sözümü iyi dinleyiniz ve muhafaza ediniz. Müslüman Müslüman’ın kardeşidir ve bütün  Müslümanlar kardeştirDin kardeşinize ait olan herhangi bir hakka tecavüz, başkasına helal değildir.Ancak  gönül hoşluğuyla  verilen başka. Ashabım! Nefsinize de zulmetmeyiniz. Nefsinizin de üzerinizde hakkı vardır.

Ey insanlar!

Cenab-ı Hak her hak sahibine hakkını vermiştir. Varis için vasiyete gerek yoktur. Çocuk kimin döşeğinde doğmuşsa ona aittir. Zinakar için mahrumiyet cezası vardır. Babasından başkasına nesep iddia eden soysuz yahut efendisinden başkasına, Uymaya kalkan nankör, Allah'ın gazabına, meleklerin lânetine ve bütün.Müslümanların düşmanlığına uğrasın. Cenab-ı Hak bu insanların ne tövbelerini ne de şahadetlerini kabul eder.Resul-i Ekrem Aleyhissalâtu vesselâm EfendimizSözlerinin burasında dinleyenlere sordu:

Ey insanlar!

—Yarın beni sizden soracaklar. Ne dersiniz?
Ashab-ı Kiram cevap verdi:
-Allah'ın Risaletini tebliğ ettin; Görevini yerine getirdin, bize vasiyet ve nasihatte. Bulundun diye şehadet ederiz.
Resulullah Efendimiz(sav) şehadet parmağını göğe kaldırarak üç kez:
-Ya Rab şahid ol! Ya Rab şahid ol! Ya Rab şahid ol!  (Buyurarak Arafat'taki Hutbesini bitirdi.)

Resulullah Efendimiz (sav) güneş batıncaya kadar vakfede durdu. Tam buradan inmeye karar vereceği bir anda yukarıda zikredilen.Maide suresinin 3. Ayeti nazil oldu. Daha sonra devesine binen Resulullah Efendimiz (sav) yavaş adımlarla. Arafat'tan inerek Müzdelife'ye geldi.Burada bir ezan ve iki kamet ile akşam ve yatsı Namazlarını birleştirerek kıldı. Ve istirahata çekildi. Sabah olunca cemaatle birlikte sabah Namazını kıldı ve ortalık iyice ağardıktan sonra Müzdelife'den Cemretü'l Akabe mevkiine geldi. Şeytan taşlamadan sonra Mina'ya geçen Resulullah Efendimiz (sav) burada da.Veda Hutbesinin diğer bölümünü irad etti. Allah'a ham ü senadan sonra devamla:

Ey insanlar!

Sizi Allah'ın kitabına bağlayan peygamberinizin (s.a.v) sözlerini iyi dinleyiniz, ona itaat ediniz. Hac ibadetinizin bütün hareketlerini benden gördüğünüz gibi ifa ediniz.  Öyle sanıyorum ki, ben bu seneden sonra bir daha Haccedemem.

Resulullah Efendimiz (sav) bundan sonra halka sorulu cevaplı sürdürdüğü hutbesini:

Ey insanlar!

Ayların yerini değiştirerek geri bırakmak inkarda aşırı gitmektir. Kâfirler böyle yapmakla doğru yoldan saptılar. Allah'ın haram, haram kıldığı ayların sayısını uygun yapmak için, bir yıl haram ayını helâl, diğer yıl onu haram sayarlar. Böylece Allah'ın haram kıldığını helâl kabul ederler.Zaman Allah'ın gökleri ve yeri yarattığı gibi aynı duruma döndü. Allah'ın Katında aylar on ikidir.Bunların dördü mukaddes (haram) aylardır ki üçü arka arkaya gelen Zilkade, Zilhicce ve Muharrem, dördüncüsü de Cemaziyelahir ile Şaban'ın arasındaki Recep'tir. Ey mü'minler! Bu ay hangi aydır?
—Allah ve Resulü daha iyi bilir.
—Zilhicce ayı değil midir?
—Evet, Zilhicce'dir.
Bu içinde bulunduğumuz belde hangi beldedir?
—Allah ve Resulü daha iyi bilir.
—Mekke şehri değilmidir?
—Evet Mekke'dir.
—Bugün hangi gündür?
—Allah ve Resulü daha iyi bilir.
—Yevmünahr’dır. (Kurban kesme günü) değilmidir?
—Evet Yevmünahr'dır.

Bu diyalogdan sonra Resulullah Efendimiz (sav) sahabelere dönerek

Şu halde iyi biliniz ki; Bu şehrinizde, bu beldenizde, bu gününüzün mukaddes (haram) olduğu gibi birbirinize kanlarınızı dökmek, mallarınızı haksız yere almak, namuslarınızı kirletmek de haramdır, her türlü saldırıdan masumdur. Muhakkak ki siz Rabbinize kavuşacaksınız, o zaman bütün bu işlerden sorulacaksınız.

Ey insanlar!

Aklınızı başınıza alında benden sonra birbirinizin boynunu vuracak şekilde dalalete, vahşete düşerek cahiliye devrine dönmeyin.

Ey insanlar!

Bu nasihatlerime kulak verip bunları burada hazır bulunanlarınız bulunmayanlara. Tebliğ etsin. Olabilir ki, kendisine tebliğ edilen kimse burada bulunup işiten bir kısım kimseden daha iyi anlayıp bellemiş olur.

Ardından Resul-i Ekrem Aleyhissalâtu vesselâm Efendimiz iki kez:
-Tebliğ ettim mi? buyurdu.
Sahabiler: Evet ettin, deyince. Resulullah Efendimiz (sav);
Şahit ol Ya Rab! Dedi ve tekrar hatırlattı:
Burada bulunanlar bulunmayanlara tebliğ etsin.

Resulullah  Efendimiz (sav) Mina'daki bu hutbesinden sonra kurban kesim yerine. Gelerek önceden hazırlanan develeri kurban etti. Bir kısmını da Hz. Ali (k.r.v) kestikten sonra her deveden birer parça et alınarak pişirilip yenildiDaha sonra traş olan Resulullah Efendimiz (sav) ihramdan çıktı ve Kâbe’yi tavaf etti.Öğle Namazını da orada kıldıktan sonra Zemzem suyunun yanına gitti ve kendisine sunulan bir bardak suyu içtikten sonra tekrar Mina'ya döndü.Resulullah Efendimiz (sav) Mina'da geçirdiği teşrik günlerinde şeytan taşlama görevini yerine getirmiş, bu arada çevresinde bulunan insanlara hutbeler irad buyurmuştu.«Allah'ın yardımı ve fetih geldiği ve insanların dalga, dalga Allah'ın dinine girdiklerini gördüğün zaman Rabbini överek tesbih et. O'ndan mağfiret dile.Çünkü O tevbeleri çok kabul edendir.» (Nasr, 110/1- 3)

Mealindeki Nasr suresinin nazil olduğunu duyan Müslümanlara, hem yeni nazil olan bu sureyi okumuş hem de kendilerine nasihat ettiği hutbelerinden birini irad buyurmuştur.Bu hutbesinde de yine Müslümanların mal, can, namus emniyetinden bahseden.Resulullah Efendimiz (sav) insan haklarının temelini oluşturan bu üç hakkı tekrar, tekrar. Ümmetine hatırlatmıştıDeğişik yer ve zamanlarda irad edilen bu hutbeler, tek bir şekilde bütünleştirilmiştir. (2)

Hutbedeki önemli ve anlaşılması zor cümlelerden biri:

"Vah size! Benden sonra dönüp birbirinizin boyunlarını vuran kâfirler olmayın." Dedi. (3)

Bu rivayet, Resulullah Efendimiz (sav); Veda Haccı sırasında yaptığı konuşmalardan birini aksettirmektedir. Ahir zamanda çıkıp dini tahrib edecek ve insanlığa büyük zarar verecek olan şahıslardan biri hakkında, Resulullah Efendimiz (sav) Veda Haccı gibi büyük bir kalabalığın bir araya geldiği fırsatta bilgi vermektedir.

Hadisin sonunda ifade edilen; "Benden sonra dönüp birbirinizin boyunlarını vuran kâfirler olmayın."Cümlesinden, Nevevi’nin kaydına göre, yedi farklı hüküm çıkartılmıştır.

1- Müslüman’ın kanını haksız yere helâl addeden Müslüman, kâfir olur.

2- Bundan maksat nimet ve İslam'ın hakkına karşı nankörlüktür. Kadr u kıymet bilmemektir.

3- Bu hal (mü'minin mümini öldürmesi) küfre yakın bir ameldir ve küfre götürür.

4- Bu kâfirlerinkine benzer bir fiildir. Çünkü normalde mümini kâfirden başkası öldüremez.

5- Bundan murad küfrün hakikatidir, yani manası şöyledir: Sakın küfre dönmeyin, Müslüman olmaya devam edin!

6- Bu manayı Hattabi ve başkaları hikâye etmişlerdir: Buradaki 'kâfirlerden maksat, silah kuşananlardır. Araplar,"Tekefferer reculü bi silahihi" derler. Yani silahını kuşandı. "Kuşandı" kelimesini tekeffür etti diyerek, küfr kökünden bir kelime kullanarak ifade ederler. El-Ezheri, Tehzibü'l-Lüga adlı kitabında: Silah kuşanan, silah taşıyan manasına.Kâfir kelimesini kullanmıştır.

7- Hattabi de şu manayı anlamıştır: "Birbirinizi tekfir etmeyin (kâfirlikle suçlamayın), sonra birbirinizi öldürmeyi helâl  addedersiniz."

Nevevi bu açıklamalardan sonra sözünü şöyle noktalar: "Bunlardan en muvafık olanı. Dördüncü maddede söylenendir. Kadı Iyaz (rahimehumullah) da bunu tercih etmiştir."

Veda Hutbesi birçok yönden ehemmiyet taşır:

Her şeyden önce Hz. Peygamber Efendimizin (sav) hayatının sonlarında irad edilmiştir. Malum  olduğu üzere Veda Haccı Hicret'in 10.yılında cereyan etmiştir. Hz. Peygamber Efendimiz (sav)  ömrünün son aylarını yaşamaktadır ve birkaç ay sonra vefat edecektir. "Bugün sizin dininizi kemale erdirdim, üzerinizdeki nimetimi tamamladım ve size din olarak Müslümanlığı beğenip seçtim ve ondan razı oldum" (Maide- 3) Mealindeki Ayet de bu hac sırasında nazil olmuştur. (4)Hutbe muhteva olarak çok ehemmiyetlidir. Zira ciddi meselelere temas etmekte, o güne kadar ele alınmamış olan birçok cahili tatbikata son verilmektedir. Kan davasının, Faizin kesinlikle kaldırılması, Karı-Koca arasındaki hukukun tavzihi (açığa kavuşturulması), nesi takvimi'nil ilgası, hac kaidelerinin tespiti v.s. Hepsine bu hutbede yer verilir.

Günümüz müelliflerinden bazıları; Veda Hutbesi'ni İslam'ın "insan hakları."  Veya "kadın hakları" beyannamesi olarak değerlendirir. Gerçekten de insanların; "Mal, Can, Irz" dokunulmazlığının teşyidi (kayıt altına almak.Garanti etmek) tarihte ilk defa cereyan eden bir hadisedir. 20. Asırda Birleşmiş Milletlerce; Benimsenen insan hakları beyannamesi şüphesiz çok daha fazla teferruata yer veriyor. Ancak, onlar hep kâğıt üzerinde kalmıştır ve öyle kalmaya devam edecektir. Burada ise âlemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Peygamber Efendimizin (sav) tebliği olarak vicdanlara, ruhlara, akıl ve fikirlere nakşolma söz konusudur.

Burada bir parantez açalım: Bu gün ülkemizde yaşayan Müslümanlarda bu bağlılığın olmadığını  düşünelim. İnsanlar, Allah'tan korkmuyor, ahiret duygusu yok, ülke kanunları da bazen yetersiz kalıyor, bu insanlar haksızlıklara, kötülüklere karşı mücadeleye kendi içlerindeki şeytana uyarak çare bulmaya kalkmaları halinde ülke kan gölüne döner.

İşte insanları Allah, Peygamber sevgi ve bağlılığı ile ahiretteki hesaba çekilme şuuru tüm kötülüklerden alıkoyuyor. Ülkemizde yıllardan beri içlerinde Allah korkusu, Peygamber sevgisi ve ahiret duygusu.Olmayan terör mensuplarına karşı verilen mücadele bunun en açık misalidir.

İnsanlık; Müslümanların en güçlü ve gösterişli olduğu devirlerde bile, dili, dini, rengi ne olursa olsun İslam topraklarında kanından, malından, ırzından emin olmuş hürriyet içinde yaşamıştır. Avrupalıların hâkimiyet kurdukları yerlerde; Öldürüle, öldürüle nesli tüketilen, terör ve yasaklarla dili, dini unutturulan kavimlerin, yeryüzünden tamamen silinen medeniyetlerin sayısı çoktur. (5)

İnsan hakları anlayışı; Tarih boyunca tedrici (yavaş, yavaş) gelişmiş olmakla birlikte en mütekâmil şekliyle İslam'la gerçekleşmiştir. Hz. Peygamber Efendimizin (sav) Veda Hutbesi ilk insan hakları beyannamesi olarak önemlidir. İslami devletler tarafından; Gittikçe olgunlaştırılıp geliştirilen insan haklarının.Batı için. gelişmesi 18. Ve 19. Yüzyıllarda(13 asır sonra) olmuştur. (6)

Hutbenin Toplum Hayatına Getirdiği Prensipler:İncelendiği zaman Veda Hutbesinde Resul-i Ekrem Aleyhissalâtu vesselâm Efendimiz başlıca şu noktalara temas ettiği görülür;

• Her işte daima Allah'a hamd-ü sena etmek gerekir.
• Nefis, insanı her zaman şerre yöneltmek ister.Bu sebepler nefislerin şerrinden Allah'a (c.c) sığınmak gerekir.
• Can, mal ve ırz kutsaldır. Yaşama hakkı tabii bir haktır. Irz, şeref, haysiyet, hürriyet ve mülkiyet saldırıdan korunmuş haklardır.
• Cahiliye gelenekleri kaldırılmıştır. İnsanlar alışageldikleri şeyleri körü körüne yapmaktan vazgeçmelidir.
• Faiz haramdır.
• Kan davası gütmek haramdır.
• Emanetler yerlerine verilmelidir. Emanete hıyanet edilmemelidir.
• Küçük büyük, önemli-önemsiz her işte şeytana uymaktan sakınmalıdır.
• Kadınların ve Erkeklerin karşılıklı hak, vazife ve sorumlulukları vardır.
• Hem Kadın hem de Erkekler zinadan şiddetle kaçacaklardır.
• Köle ve hizmetçilere iyi davranılacaktır.
• Bütün Müslümanlar kardeştir. Her türlü sınıf farkları ve ayrıcalıklar kaldırılmıştır.Üstünlük fazilet iledir.
• Zulümden sakınmak gerekir, halkın malı haksız yere yenemez.Birine ait bir şey sahibinin izni olmadıkça başkası için helâl olmaz.
• Müslümanlar birbirleriyle savaşmaktan sakınacaklardır.
• Allah'ın kitabına ve Resulullah Efendimizin (sav) sünnetine uyanlar. Asla sapıklığa düşmezler.
• İslam sadeliğinden ayrılmamak, aşırılıklara sapmamak gerekir.
• Hak Teala'ya ibadet olunacak; Beş vakit namaz kılınacak, oruç ayında oruç tutulacak, Resulullah Efendimizin (sav) tavsiyelerine uyulacaktır. Bunları hakkıyla yerine getirenlerin mükâfatı cennettir. (7)

Resul-i Ekrem Aleyhissalâtu vesselâm Efendimizin kadınlarla ilgili sözlerindeki bazı noktaları açıklamamız gerekecektir:Hadiste belirtildiği üzere karıya, kocanın "iyi muamele" de bulunması esastır. Kocanın onun üzerinde bazı hakları vardır. Ancak onun da kocası üzerinde bazı hakları vardır. Her ikisi de diğerinden bu haklardan fazlasını zorla isteyemez. Erkeğin kadınına karşı borçları nafakadır: Yiyecek, giyecek ve mesken temini. Dinimiz bunların asgari miktarını tayin ederken devrin şartlarını, örfü, kadının geldiği ailenin iktisadi seviyesini göz önüne almıştır.

Fıkıh kitaplarındaki teferruata girmeden İslam âlimlerinin icma ettikleri ana prensipleri kaydedelim: Nikâh akdi, istihdam (kadını hizmetleşme) akdi sahih değildir. Bu sebeple yemek yapmak, evi süpürmek, çamaşır yıkamak  gibi dâhili; dükkânda, tarlada çalışmak, hayvanları tımar etmek gibi harici işleri yapmakla mükellef değildir.

Kadın, bu çeşit hizmetlerin görülmesi için; Masrafı kocası tarafından karşılanmak üzere en az bir hizmetçi tutmak Hakk’ına  sahiptir. Koca hanımının yemeğini pişmiş ve hazırlanmış olarak getirmek zorundadır. Kadın bir kısım ev işlerini yapıyorsa bunu hukuki bir mecburiyet olarak değil, bir iyilik, hoş bir adet, örf olarak yapar. Bu çeşit işleri yapmak istemese kocası zorlayamaz. Bu davranışı sebebiyle kadın günahkâr da olmaz.

Ona terettüp eden vecibe "Kocasından izin almadan evden ayrılmaması, kocasının istemediklerini eve almaması, çağırdığı takdirde yatağa gelmesidir."

Kadının dövülmesi meselesine gelince; Dinimiz bazı sıkı kayıtlarla buna yer vermiştir. Yukarıda belirttiğimiz hadisten ayrı olarak Kur'an-ı Kerim'de de yer verilen bir husustur. Kur'an-ı Kerim'de yer verilmiş olması mevzuya ayrı bir ehemmiyet kazandırmaktadır.

Bizce, ayet-i Kerime'nin bu meseleye temas etmiş olması kadınları himayeye matuf bir durumdur. (Mâtûf: Yöneltilen.) Zira başta günümüzün en ileri memleketlerinde bile hala cari olmak üzere, her devirde, her millette kadınlar dövülmüştür. Kıyamete kadar da bu realite devam edeceğe benziyor.Sanki insani münasebetlerin kadın-erkek bölümünün tabii bir neticesidir. İnsanlar zaruri olan münasebetlerinde her zaman orta yolu koruyamazlar, ifrat-tefrit, rıza-gazap, sevgi-öfke iç içedir. Bunların sonucu olarak münakaşalar, ağız kavgaları.Yumruklaşmalar hatta cinayetler vukua gelir. Bunlar "olmamalıdır" diye bir şart koşulma olamaz. İslam bu meselede realiteyi kabul ederek alışkanlık edinenleri makul hudutta tutmaya, frenlemeye çalışır.Esasen her meselede orta yolu göstermek İslam'ın ana ruhunu teşkil eder. Bu kısa açıklamalardan sonra asıl mevzuumuza gelelim:Kur'an-ı Kerimde, mealen şu ayet mevcuttur: «Allah'ın insanlardan bir kısmını diğerlerine üstün kılması sebebiyle ve mallarından harcama yaptıkları için erkekler kadınların yöneticisi ve koruyucusudur. Onun için Saliha kadınlar itaatkârdır. Allah'ın kendilerini korumasına karşılık gizliyi (kimse görmese de namuslarını) koruyucudurlar. Baş kaldırmasından endişe ettiğiniz kadınlara öğüt verin, onları yataklarda yalnız bırakın ve (bunlarla yola gelmezlerse) dövün.Eğer size itaat ederlerse artık onların aleyhine başka bir yol aramayın;Çünkü Allah yücedir, büyüktür.» (Nisa- 34)

Dikkat edilirse ayet kadının dövülmesini birçok şarta bağlamaktadır;

1- Meşru sebep: Kur'an da bu sebep "nüşuz" kelimesiyle ifade edilir. Türkçe meallerde umumiyetle hep; "Serkeşlik" olarak tercüme edilmiştir. Kelime Arapçada; Yükseklik, tümseklik, sivrilik gibi manalara gelir.

Selef âlimleri kadınla ilgili olarak Kur'an da gelen bu tavırdan: "Kocasına isyanı, koku sürünmemesi, kocasını nefsinden men etmesi, kocasına daha önceki davranışını değiştirmesi, kocasına sevgisizlik izhar etmesi, kocasının tayin ettiği evde oturmayıp başka bir yerde oturması" gibi durumları anlatılmıştır. Yani; Kocasına karşı olan vecibelerini yerine getirmemesi diye hülasa edebiliriz.Vecibe olmayan işlerdeki itaatsizliklerinden dolayı dövmeye hakkı yoktur. Ev işlerini. Yapmaması gibi.

Veda Hutbesi'nde; Kadını dövmeyi meşru kılan suç, "nüşuz" kelimesiyle değil. "fahiş" kelimesiyle ifade edilmiştir. Biz, "çirkinlik" olarak tercüme ettik. Bunu, dilimizde aynı kökten fuhuş kelimesiyle tercümeyi uygun bulmadık. Çünkü fuhuş, zina manasına gelir. Hâlbuki burada zinanın kastedilmiş olması mümkün  değildir. Çünkü zinanın cezası recm denilen hadd-i zina'dır. Bunun dayakla geçiştirilmesi mümkün değildir. Öyle ise bu hutbede adı geçen fahiş kelimesini fuhuşla açıklamak ve böylece Kur'an da geçen "nüşuz" kelimesinin vuzuha kavuşturulduğunu söylemek uygun olmaz.

2- Cezanın usul ve miktarı: Kadın meşru bir sebeple dövülebilirse de bu, en son başvurulacak yoldur. İlk önce serkeşliği sebebiyle nasihat edip, tatlılıkla ondan vazgeçirme yolu aranacak. Bu tesirli olmazsa yatağı ayrılacak. Bu iş, arkasını dönmek ve konuşmamak suretiyle gerçekleştirilir. Ayrı bir yatakta yatırılırda denilmiştir.Bu ceza da müessir olmazsa dayak meşru hale gelmektedir. İslam burada da yenilik getirerek dayağın derecesini belirtmiş. "Çok acı verici olmaması"nı emretmiştir.

Şu halde, İslam; Her devirde mevcudiyetini fiilen dünyanın her köşesinde muhafaza etmiş beşeri bir realiteyi ciddi kayıtlara bağlayarak kadınlar lehine ıslah etmiş, asgari seviyeye, en az zararlı hale getirmiştir.

Elmalılı Hamdi Efendi, dayakla ilgili yukarıda izah edilen ayet-i kerimenin açıklamasını yaparken bir dip not düşüyor. Buraya aynen kaydını uygun buluyoruz:

"Burada kadın dövülür mü diye bir soru varid olabilir. Evet, dövülmez, fakat bu ifadede kadın demek naşize (serkeş), asiye (isyankâr) karı demek olmadığı da unutulmamak lazım gelir. Sırasına göre insanca olmak üzere birkaç tokat, hissi isyan ile sukuta (alçaklığa, adileşmeye) doğru giden hırçın bir kadına kadınlık şeref ü terbiyesini bahşetmek için güzel bir ders olabilir. Şair Ziya Paşa merhum:
Nush ile uslanmayanı etmeli tekdir,Tekdir ile uslanmayanın hakkı kötektir. Demiştir.

Zamanımızda Kuran’ın iş bu 'onları dövün' emrini sui tefsir ederek dillerine dolamak isteyen Avrupalılar görüyoruz. Fakat ne garip bir tesadüftür ki. Biz bu ayetin tefsiriyle meşgul olduğumuz bir sırada.Bir Fransız mahkemesinin, kocası tarafından dövülmüş olan bir Fransız karısına ikame ettiği davaya karşı 'hırçınlık edip kocasını tehevvüne (aşağılanma, hakir görme) getiren bir kadının yediği dayaktan dolayı talak (boşanma) davası ikamesine hakkı olmadığına' hükmettiğini gazeteler ilan ediyordu" (C.2. s. 1351) (8)

Hadisin son kısmı ehemmiyet verilmeyen bir kısım günahlarla ilgili:

"Bugün şeytan şu topraklarınızda yeniden nüfuz ve saltanat gücünü kaybetmiştir. Fakat bu kaldırdığım şeyler haricinde küçük gördüğünüz işlerde de ona uyarsanız bu da onu memnun edecektir. Dininizi korumak için bunlardan sakınınız." buyuruluyor.

İslam ulemaları; Mekke ve civarında, artık puta tapma şeklinde kimsenin küfre dönmeyeceğini anlamışlardır. Bedevilerde görülen irtidat (dinden dönme) hadiselerinin de bu hükmü ortadan kaldırmayacağı, zira Hz. Peygamber Efendimizin (sav) vefatından sonra görülen bu hadiseler, mahiyetçe eski putlara dönüş olmamıştır.

Ancak Hadis; "katl, yağma gibi bazı büyük günahlarla, bir kısım küçük günahları. (puta tapmak değil) diye mühimsemeyip, işlemeye devam edeceksiniz.Şeytana uymada bu da yeterli olacaktır."

Şeklinde uyarıda bulunmakta, günah küçük bile olsa kaçınmak gerektiğini. İrşad etmektedir. Nitekim İslam uleması küçük günahlarda ısrar etmeyi büyük günah saymış. Hatta bazıları-büyük küçük ayırımı yapmadan- her bir günahta küfre giden bir yol. Olduğunu belirtmiştir.

Ehemmiyet verilmeyen günahların nasıl küfre götüren bir günah gibi büyüyebileceğini açıklama sadedinde Bediüzzaman Said-i Nursi hazretleri (rahimehullah’ın).Şu açıklaması ikna edicidir: "Evet, günah kalbe işleyip, siyahlandıra, siyahlandıra, ta nur-u imanı çıkarıncaya kadar katılaştırıyor. Her bir günah içinde küfre gidecek bir yol var. O günah istiğfar ile çabuk imha edilmezse, kurt değil belki küçük bir manevi yılan olarak kalbi ısırıyor. Meselâ: Utandıracak bir günahı gizli işleyen bir adam, başkasının ıttılaından (haberi olmasından) çok hicap ettiği (utandığı) zaman, melaike ve ruhaniyetin vücudu ona çok ağır geliyor. Küçük bir emare ile onları inkâr etmek arzu ediyor. Hem meselâ: Cehennem azabını intaç eden (netice veren) büyük bir günahı işleyen bir adam, bütün ruhuyla cehennemin âdemini (yokluğunu) arzu ettiğinden, küçük bir emare ve şüphe, cehennemin inkârına cesaret veriyor. Hem meselâ: Farz Namazını kılmayan ve vazife-i ubudiyetini (kulluk vazifelerini) yerine.  Getirmeyen. Bir adamın. Küçük bir amirinden küçük bir vazifesizlik yüzünden aldığı tekdirden müteessir olan adam Sultan-ı Ezel ve Ebed'in. Mükerrer emirlerine karşı farzında yaptığı bir tembellik, büyük bir sıkıntı veriyor ve o sıkıntıdan kurtulmayı arzu ediyor ve manen diyor ki: "Keşki o vazife-i ubudiyeti bulunmasa idi. Ve bu arzudan bir manevi adavet-i ilahiyeyi (Allah'a karşı düşmanlık) işmam eden. (Hissettiren) bir inkâr arzusu uyanır. Bir şüphe vücud-u İlahiye ye (Allah'ın varlığını) dair kalbe gelse, kat'i bir delil gibi ona yapışmaya meyleder. Büyük bir Felaket kapısı ona açılır. O bedbaht bilmiyor ki: İnkâr vasıtasıyla gayet cüz'i bir sıkıntı vazife-i ubudiyetten gelmeye mukabil, inkârda milyonlar ile o sıkıntıdan daha müthiş manevi sıkıntılara kendini hedef eder. Sineğin ısırmasından kaçıp, yılanın ısırmasını kabul eder."

Veda Hutbesinde geçen; "Zaman döne, döne Allah'ın arz ve semavatı yarattığı gündeki düzenini buldu." İfadesi açıklamaya muhtaçtır.

Resulullah Efendimiz (sav) ömrünün son senesinde mühim bir ıslahta (düzeltme).   Bulunmuştur: Takvim reformu. O güne kadar, Resulullah Efendimiz (sav) cahiliye devrinden intikal eden müşriklerin takvim sistemine uymuştu. Bu sistem, kameri ayları esas almakta ise de, haram ayları ticaret mevsimlerine düşürmek için nesi denen bir tehir sebebiyle ayların yeri, sırası karmakarışık olmuştu. İslam ulemalarının; Yaptığı açıklamaya göre ayların karışmasına sebep olan başka bil amil de bazı yıllarda haram ayın birini helâl addederek, onun yerine bir başka ayı haram etme durumuydu.

Araplar; Hz. İbrahim ve oğlu Hz. İsmail (Aleyhisselâm)'den beri, senenin bazı, bazı aylarıyla ilgili hürmete (haramlık) riayet ederlerdi. Buna göre, senenin 4 ayı haram idi. Bu ayların üç tanesi peş peşe gelen: Zilkade, Zilhicce, Muharrem ayları, dördüncüsü de Recep idi.

Haram aylarda bir kısım yasaklara sıkı sıkıya riayet ediyorlardı; Birbirlerine çapulculuk, baskın, har, yol kesme, adam öldürme ve hatta intikam alma gibi yasak fiilleri işlemiyorlardı. Bu yasağa riayet etmeyen çıkacak olursa, bu herkesçe büyük bir suç ve kınanmayı icap ettiren bir ayıp telakki (kabul) edilirdi. Bu aylara o kadar hürmet edilirdi ki, intikam bile alınmazdı. Sözgelimi babasının katiline rastlayan bir kimse ona dokunmaz, rahatsız etmezdi. Bu aylarda daha ziyade ibadetle meşgul olunurdu.

Ne var ki; Üç ayın peş peşe gelmesi bazı sıkıntılar getiriyordu. İktisadi düzenleri büyük ölçüde çapul ve yağmaya dayanan kabilelere üç ay gelirsiz kalmak zor gelmeye başlamıştı.Bu mahzuru (çekinilecek şey) gidermek üzere "nesi" denen tehir'e başvurdular.Yani haram aylardan birinde harbe (veya yasak olan herhangi bir fiile) mecbur kalacak olurlarsa, o ayın hürmetini bir başka aya tehir (nesi) ederlerdi.Meselâ Muharrem ayında harp yapınca, o yıl sefer'i haram sayarlardı.Müteakip sene bu hürmet başka bir aya tehir edilirdi.

Bu tatbikat zamanla; 12 ayda 4 nispetini de daha aşağı indirmekle haccı dört mevsimden işlerine gelen bir mevsimde tutmak için altı ayda birer haftadan yirmi dört ayda bir ay tezyid (artırma) ve tevsi (genişletmek) etmişler.
Kameri takvimden vazgeçmekle birlikte; Şemsi takvime göre amel etmekten doğan bir kısım tezatların giderilmesi için başka müdahaleler yapılmış, yıllar yılı takip edilen bu tatbikat sonunda aylar karışmıştır. Bu durum, görüldüğü üzere zamanla ilgili olarak Cenab-ı Hakk’ın (c.c) takdir.  Buyurduğu haram ve helâllerin karışmasına sebep olmuştur. Sözgelimi hac farizası; Onun yapılması gereken ayda değil, yapılmaması gereken bir ayda oluyor. Bu sebeple Ayet-i Kerime, nesi yani ayların yerini telkin (zihinde yerleştirmek).İşlemini, "Küfürde artış" olarak tavsif (sıfatlandırmak) etmiştir:

"Gökleri ve yeri yarattığı günde Allah'ın yazısına göre Allah katında ayların sayısı on iki  olup, bunlardan dördü haram aylarıdır. İşte bu doğru hesaptır.O aylar içinde (Allah'ın koyduğu yasağı çiğneyerek) kendinize zulmetmeyin ve müşrikler nasıl sizinle topyekûn  savaşıyorlarsa siz de onlara karşı topyekûn savaşın ve bilin ki Allah (kötülükten) sakınanlarla beraberdir. (Haram ayları) ertelemek, sadece kâfirlikte ileri gitmektir. Çünkü onunla, kâfir olanlar saptırılır. Allah'ın haram kıldığının sayısını  bozmak ve O'nun haram kıldığını helâl kılmak için (haram ayını) bir yıl helâl sayarlar, bir yıl da haram sayarlar. (Böylece) onların kötü işleri kendilerine güzel gösterilmiştir. Allah kâfirler topluluğunu hidayete erdirmez." (Tövbe, 36–37)

Yukarıda zikredilen hadis; Veda Haccı'nın, yılların devri sonunda, Arapların Zilhicce'yi Haram kıldıkları seneye tesadüf ettiğini ifade etmektedir.Bu tevafuk (muvafık bulma, rastlantı) yaradılış sırasında Allah'ın (c.c) aylarla ilgili olarak koyduğu hükme uygun düşmüş, bundan böyle nsi'ye yer verilmeden asla uygun olarak devam edilmesi Resulullah Efendimiz (sav) tarafından teşri (açıkça bildirmek) edilmiştir.

Veda Hutbesi’nde pek çok faideler ifade edilmektedir.Bu faidelerden birkaçını da zikredelim:

1- İlmin tebliğ edilmesine (bildirilmesine, anlatılmasına, yayılmasına)  teşvik var.

2- İnsan ilme tam ehil olmazdan önce öğrenmeye başlaması caizdir.

3- İlmi tebliğ için öğrendiğini anlaması şart değildir.

4- İlmi ikinci elden alanlar, yani arkadan gelenler, birinci elden alanlardan daha anlayışlı olabilir, müteahhir olanlar (sonradan gelenler) arasında az da olsa mütekaddim.(evvelki, önceki) olanları geçecek çıkabilir.

5- Aslında duran hayvana binmek caiz değilse de, ihtiyaç halinde caiz olabilir. Öyle ise bu hususta hadislerde gelen yasaklama, zaruret olmaksızın hayvan durdurup inmeden sohbet etmekle ilgilidir.

6- Halka hitap ederken yüksek bir yerde durmak hem duyurmayı kolaylaştırır, hem de halkın hatibi görmelerine imkân sağlar.

7- Söylenen sözün mühim noktalarını tekrar etmek, dinleyicinin daha iyi anlamasını ve zihinde yerleşmesini sağlar. Ashab (radıyallahu anhüm ecmain).Resulullah Efendimize (sav) karşı edeb ve nezaketleri sebebiyle, sorulara:"Allah ve Resulü daha iyi bilir." Diye cevap verirlerdi.

8- Tebliğde mühim bir metot olan muhatabı hazırlama: Resulullah Efendimizin (sav) içinde bulunulan gün, ay ve hutbenin verildiği yerle ilgili olarak soru sorması, Kurtubi'nin açıklamasına göre yapılacak tebliğin müessiriyetini  (tesirini) artırmak için başvurulan metoddur. Şöyle der: Resulullah Efendimizin (sav) bu üç şeyden sorması, sonra her sualin arkasından sükût buyurması (onlara bir bilgi sunmak için değil)  onların fehim ve anlayışlarını (yapacağı asıl tebliği) hazırlamak, muhataplarını bütün varlıklarıyla kendisine yöneltmek ve vereceği haberin azamet ve ehemmiyetini duyurmak içindi. Nitekim zihinleri başka meşguliyetlerden arındırılmış, dikkatleri kendisine çekilmiş olan cemaate bu psikolojik hazırlama safhasından) sonra haykırdı: "Bilesiniz ki; mallarınız, ırzlarınız birbirinize haramdır, şu günün, şu ayın, şu beldenin haram olduğu gibi. Bu söylediklerimi burada olanlar olmayanlara duyursun..." (9)

TEŞRİK GÜNLERİ. Kurban. Bayramının. İkinci, Üçüncü ve Dördüncü günleri, Bayramın birinci gününe Yevm-i Nahr (Nahr günü), ikinci ve üçüncü günleri de kurban günü olduğundan hepsine birden "Eyyam-ı Nahr" denir.Ondan evvelki güne Arefe günü denir. Ramazân-ı şerîf bayramında Arefe yoktur. Arefe, kurban bayramına mahsustur.

EYYÂM-I NAHR: Kurban kesme günleri. Kurban bayramında, kurbanın kesildiği birinci, ikinci ve üçüncü günler.

EYYÂM-I TEŞRÎK: Kurban bayramının 2, 3 ve 4. günleri.
Mehmed Zihnî Efendi (k.s) hazretleri bu konuda şöyle buyurmuşlar: Eyyam-ı teşrik günlerinde yeni ve temiz elbise giymek.Sevindiğini belli etmek Sünnettir.

TEŞRİK TEKBİRİ: Arefe günü yani Kurban bayramından önceki gün, sabah Namazından, bayramın dördüncü günü ikindi Namazına kadar yirmi üç vakit her farz Namazdan sonra. Getirilen tekbîr; "Allah’u ekber, Allah’u ekber, lâ ilâhe illallahu valla hu ekber. Allah’u ekber ve lillahil-hamd" sözleri.

Mehmed Zihnî Efendi (k.s) hazretleri bu konuyu şöyle açıklamışlar: Hacıların ve hacca gitmeyenlerin, erkek kadın herkesin, cemaat ile kılsın, yalnız kılsın, yirmi üç vakit farz Namazda veya bu bayramdaki farzlardan birini, yine bu bayram günlerinden birinde kaza edince, selâm verir vermez Allahümme Entesselâmü... Demeden evvel bir kere Tekbir-i teşrik okuması vâcib dir. Cenaze Namazından sonra okunmaz.Camiden çıktıktan veya konuştuktan sonra okumak lâzım değildir. İmam tekbiri unutursa, cemaat terk etmez. Erkekler yüksek sesle okuyabilir.Kadınlar yavaş söyler.Teşrik tekbîri, Hanefî'de Tehlil (Lâ ilâhe illallah)'dan evvel iki ve tehlil’den sonra yine iki tekbir ile bir hamdele (lillahil-hamd)den ibârettir. Şafiî’de Tehlil’den evvel üç tekbir okunur.

KAYNAKLAR:
1) Tecrid-i Sarih Tercemesi.X.396

2) Şamil İslam Ans. c.8.sh.208

3) Kütüb-i Sitte c.6. sh.174.

4) Kütüb-i Sitte c.2.sh.305.

5) Kütüb-i Sitte c.2. sh.306)

6) Yeni Türk Ans. C.4. sh.1475

7) Şamil İslam Ans. C.8. sh.210)

8) Kütüb-i Sitte c.2. sh.305-309)

9) Kütüb-i Sitte c.2. sh.315

10) Dini sözlük == Ahmet BERK.

Rasûlullah Efendimiz’in (sav) Duası:

«Ya Rabbi bana kendi sevgini, sevdiklerinin sevgisini ve beni senin sevgine. Yaklaştıracakların sevgisini ihsan eyle ve kendi sevgini bana, hararetten, susuzluktan yananların soğuk suya kavuşmasını istemelerinden sevgili kıl.» Hadis-i şerif.

Rabbim bizi ve bütün ümmeti Muhammed'i kendisinden isteyen ve dileğine nail olan, nimetlere kavuşan ve kavuştukları nimetlere şükürden ayrılmayan, sağlam bir iman ile Zikreden bir kalb Ve hayatını sünneti seniyyeye ile rızayı ilahi ye göre sürdüren, son nefesinde iman ile ruhunu teslim eden kullarından eylesin. Âmin. İnşâallah